De kwaliteit van het onderwijs wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit van de leermiddelen. Om met name docenten meer de gelegenheid te bieden om leermiddelen beter te laten aansluiten bij hun leerlingen, stimuleert de overheid het gebruik van zogenaamd open leermateriaal. Het programma Impuls Open Leermateriaal (IOL) moet er de komende jaren voor zorgen dat er meer kwalitatief goed open leermateriaal wordt ontwikkeld en gebruikt. Ten behoeve daarvan ontwikkelt het programma IOL een kwaliteitskader om de ontwikkeling en het gebruik van open leermateriaal te kunnen ondersteunen.
Het CLU is gevraagd om bestaande kwaliteitskaders te analyseren, op grond daarvan bouwstenen voor een IOL-kwaliteitskader te ontwikkelen en met adviezen te komen voor de implementatie van dat kader. Het door het CLU ontwikkelde kader bevat een groot aantal criteria die belangrijk zijn bij het ontwikkelen en kiezen van open leermiddelen. Het zijn criteria die ervoor zorgen dat het leerproces van leerlingen optimaal wordt ondersteund.
We hebben 9 bestaande kwaliteitskaders geanalyseerd, interviews afgenomen bij ontwikkelaars en gebruikers van die kaders, en met experts en verschillende IOL-coördinatoren gesproken. Uit de analyses en de gesprekken werd duidelijk dat het te ontwikkelen kwaliteitskader ruimte moet bieden aan zowel beginnende als ervaren ontwikkelaars en gebruikers. Het CLU heeft hiertoe een zogenaamd ‘transitiemodel’ ontwikkeld met behulp waarvan ontwikkelaars en gebruikers van open leermateriaal begeleid én gestuurd kunnen worden naar kwalitatief steeds beter leermateriaal dat op een open platform geplaatst gaat worden (zie figuur).
Het transitiemodel bevat vier fasen waarbij van ‘vrij’ naar ‘gebonden’ steeds meer maatregelen genomen worden om de kwaliteit van het leermateriaal te waarborgen. In de vrije fase zijn ontwikkelaars daar volledige vrij in. In de begeleide fase krijgen ontwikkelaars inhoudelijke tips om de kwaliteit van hun leermateriaal te verbeteren. In de gestuurde fase zijn ontwikkelaars verplicht om bij het ontwikkelen van het leermateriaal gebruik te maken van aangeleverde formats. In de gebonden fase tenslotte moeten de ontwikkelaars zelf aan zekere kwaliteitseisen voldoen, zoals het zich voortdurend professionaliseren.
Bij deze vier fasen gelden de toenemende kwaliteitseisen niet alleen de ontwikkelaars maar gelden ze ook voor de moderatoren c.q. beoordelaars en de gebruikers van open leermateriaal.
Het model is niet alleen een transitiemodel. Het biedt ook handvatten om leermateriaal op kwaliteit op deze vier ‘niveaus’ te beoordelen. De beoordelingen vinden plaats door moderatoren en daartoe aangewezen experts. Het is de bedoeling dat het leermateriaal op een platform wordt gepubliceerd. In het vrije gedeelte ervan wordt leermateriaal slechts beoordeeld op enkele (formele) aspecten zoals licentiegebruik en taalgebruik. In het gebonden gedeelte wordt het materiaal beoordeeld op inhoudelijke aspecten als (vak-)didactische kwaliteit en leerzaamheid. In het begeleide en gestuurde gedeelte eveneens maar zijn de verplichtingen waaraan het materaal moet voldoen wat lager.
Op deze manier weten gebruikers van het leermateriaal aan welke kwaliteitseisen het gepubliceerd materiaal voldoet waardoor ze bewuster leermateriaal kunnen selecteren. Tegelijkertijd worden gebruikers geinformeerd over de maatregelen die zijn genomen om de kwaliteit van het materiaal te waarborgen.
Uit de gesprekken die we gevoerd hebben met ontwikkelaars en gebruikers van kwaliteitskaders weten we dat ontwikkelaars het vaak eng vinden om hun ontwikkelde materiaal te delen. Ontwikkelaars worden daaom uitgenodigd om niet direct voor het hoogste niveau te gaan, maar in het vrije gedeelte te beginnen, waarna onder begeleiding gewerkt kan worden aan een volgend kwaliteitsniveau. Zo slaan we twee vliegen in één klap: ontwikkelaars ‘durven’ zo hun ontwikkelde materiaal eerder beschikbaar te stellen en gebruikers worden geïnformeerd over de kwaliteit van het materiaal.
Een belangrijk aspect van het door ons ontwikkelde kwaliteitskader is dat de kwaliteit van het al beoordeelde leermateriaal regelmatig beoordeeld blijft worden. Hiertoe is een kwaliteitscyclus voorgesteld die er als volgt uitziet:
De kwaliteit van open leermateriaal wordt zo enerzijds gevoed vanuit praktijkervaringen, door gebruikerservaringen te verzamelen, en anderzijds vanuit kennis die we verkrijgen uit wetenschappelijk onderzoek.
Vlak voor de zomer presenteerde het CLU bij Kennisnet de uitkomsten van haar bevindingen voor het programmamanagement van IOL. Eind 2023 werd dan een eerste versie van het kwaliteitsmodel door IOL gerealiseerd. Voor meer inforamtie verwijzen we je naar de website van IOL.